طرح جدید تابستانی وبلاگ سیروسلوک الی الله

طرح جدید تابستانی وبلاگ سیروسلوک الی الله :


از صاحب نظران در زمینه سیروسلوک الی الله دعوت به همکاری می گردد: 


در زمینه های  کتب عرفانی، طرح پیشنهاد وانتقاد از وبلاگ وروش های سلوک و...


نظرات ومباحث در قسمت مخصوصی از وبلاگ مورد بررسی وتحت نطر ودید همگان


قرار داده می شوند.


جهت قرار دادن نظرات وهرگونه مطلب در قسمت نظرات اعمال نظر بفرمایید.


علم چیست؟

مطلب أوّل: مراد و مقصود از علمی که در اسلام بدان توصیه شده است کدام است؟

امّا بحث دربارۀ مسألۀ اوّل که: مراد از علم و دانشی که أهمّ از فرائض شمرده شده چیست که رسول خدا به آن، تا آن حدّ تأکید فرموده است که به یگانه تربیت شده و وصیّ بلافصل و خلیفهاش بر روی زمین میفرماید:

((یَا عَلِیُّ! إذَا رَأَیْتَ النَّاسَ یَتَقَرَّبُونَ إلَی خَالِقِهِمْ بِأَنْوَاعِ الْبِرِّ، تَقَرَّبْ إلَیْهِ بِأَنْوَاعِ الْعَقْلِ حَتَّی تَسْبِقَهُمْ))؟! 

«ای علیّ! چون ببینی مردمان را که به انواع گوناگون از اعمال صالحه و خیرات و مبرّات به خالقشان تقرّب جویند، تو به أنواع ادراکات معقولیّه و علوم انسانیّه و فکریّه تقرّب بجو، تا از همۀ آنان سبقت گیری!»

آیا مراد همۀ علوم است: علم فیزیک، شیمی، طبیعی، ریاضی، پزشکی، دامپزشکی، دامداری، کشاورزی؟! و یا نه اینطور نیست؛ مراد علم خاصّی است که ترغیب و تأکید بر آن بعمل آمده است؟!

شکّ نیست که دائرۀ علوم بسیار وسعت دارد، و مدّت و زمان فراگیری آنها برای انسان بسیار محدود است. اگر انسان تمام مدّت عمر خود را در تحصیل فقط یک فنّ صرف کند، بطوری که بطور تحقیق از آن مطّلع شود و در آن فنّ متخصّص و استاد گردد، تازه معلوم نیست به جمیع اطراف و جوانب آن محیط گردد؛ تا چه رسد که بخواهد در دو فنّ و یا در بیشتر از دو فنّ استاد شود.


مدّت عمر انسان محدود است و باید صرف آموختن علم مفید کند

و علیهذا انسان باید مدّت عمر خود را که قابل برای فراگیری است در نظر بگیرد، و سپس نیاز خود را در آن علمی که مورد نظر اوست ببیند؛ و ساعات و روزهای خود را در آن علم بکار زند، تا نتیجهای برایش حاصل شود.  

امّا اگر انسان زحمت بکشد و با رنج و تعب، دود چراغ بخورد و علوم مختلفی را تحصیل کند که بکار او نیاید، جز وبال و خسران و ندامت چیزی عائدش نمی‌شود. چنین کسی مانند شخصی می‌ماند که به امید زندگانی‌های دراز، مشغول ساختن خانه‌ها و عمارت‌های بسیاری میشود و پس از اتمام یک ساختمان، به عوض آنکه در آن برود و بنشیند و از سایۀ آن بهرهمند شود و از گرما و سرما محفوظ ماند، باز به عشق ساختمان دیگری که مشابهش را دارد سرگرم شود، و ناگهان مرگ وی برسد و او را بگیرد و دریابد لَا مَالاً حَمَلَ وَ لَا بِنَآءً نَقَلَ.

«نه میتواند با خود مالی را حمل کند و نه بنائی را نقل نماید.»

این مرد نیز علم آموخته است ولی بدون نتیجه و کارگیری از این علم، از دنیا رفته است؛ جز زیان و خسران چیزی بهرهاش نیست. عمر شریف را که گرانمایه‌ترین سرمایۀ حیات است، بدون عوض با اختیار و ارادۀ خود از دست داده است، و نقد جان را پاک باخته است؛ و در این دنیا که محلّ علم نافع و

مرکز تحصیل عقل کامل و تجرّد خالص بوده است، با مسکنت علمی و فقر و تهیدستی کمال نفسانی، حیرت زده و سرافکنده از اینجا کوچش داده‌اند و رختش را به سرای نور، با چشمان نابینا و گوشهای ناشنوا بربسته‌اند.


اللَهُمَّ إنّی أَعوذُ بِکَ مِن عِلمٍ لا یَنفَعُ

از اینجاست که خاتم رسل حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم از چنین علوم بیهودهای به خدا پناه میبرد، آنجا که در نیایش و عرض حاجت خود به بارگاه اقدسش معروض میدارد: اللَهُمَّ إنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ. «بار پروردگارا! من به تو از علم بدون فائده پناه میبرم!»

و معجزه باقیه رسول الله: قرآن کریم، بدین نکته دقیق اشارت دارد و ما را متنبّه و آگاه میکند که:

فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُوٓ أُولَـئِکَ الَّذِینَ هَدَیهُمُ اللَهُ وَ أُولَـئِکَ هُمْ أُولُوا الالْبَـبِ. 

«بنابراین ای پیغمبر! بشارت بده بندگان مرا، آنانکه گفتار را میشنوند و گوش میدهند، امّا از بهترین و نیکوترین آن پیروی مینمایند. ایشانند آنانکه خداوند هدایتشان نموده؛ و ایشانند البتّه صاحبان خرد و عقل!»

و حضرت سیّد الوصیّین أمیرالمؤمنین علیه السّلام میفرماید: الْعِلْمُ کَثِیرٌ فَخُذُوا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ أحْسَنَهُ

«دانش و علم دائرهاش وسیع است و مقدارش بسیار، امّا شما از هر چیزی، نیکوتر و بهتر آن را اختیار کنید!»

و نیز آنحضرت در ضمن وصیّت به حضرت امام حسن علیه السّلام میگویند: فَإنَّ خَیْرَ الْقَوْلِ مَا نَفَعَ. وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَا یَنْفَعُ؛ وَ لَایُنْتَفَعُ بِعِلْمٍ لَا یَحِقُّ تَعَلُّمُهُ. 

«پس بهترین گفتار، آن سخنی است که فائده ببخشد. و بدان: خیری نیست در علمی که فائده نبخشد. و از علمی که سزاوار نیست انسان آن را بیاموزد، فائدهای بهم نمیرسد؛ نه خود انسان و نه دیگری از آن بهرهای نمییابد.»

راغب اصفهانی در این مقام، کلامی دارد که شایسته تحسین است:

او میگوید: )) کسی که قصدش وصول به جوار خداست و نیّتش توجّه به اوست، همچنانکه خداوند میفرماید: فَفِرُّوا إِلَی اللَهِ «پس همگی به سوی خدا کوچ کنید.» و از همه چیز صرف نظر نموده، به آستان قدسش پناه برید! و همچنانکه رسول أکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم اشاره فرموده است: سَافِرُوا تَغْنَمُوا «مسافرت کنید تا از سفر غنیمت بیابید و بهره گیرید!» سزاوار است که علوم را به منزله و مثال توشهای بداند که برای منازلی که در سفرش در نظر دارد، قرار داده است. در اینصورت در هر منزلی فقط بقدری که او را به منزل دیگر میرساند، از این توشه تناول میکند.

صاحب علم نیز نمیتواند در بدست آوردن جمیع علوم و استغراق و اطّلاع و بحث و تفحّص کامل درنگ کند. زیرا مثل تناول بیش از مقدار غذای لازم را میماند که وی را از طیّ طریق به منازل دگر باز میدارد.

آدمی چنانچه تمام دوران حیاتش را در فنّ واحدی بگذراند، باز نمیتواند به نهایتش برسد، و آخر و بُن آن را بدست آرد. ((


وسعت علوم موجب انتخاب بهترین آنهاست

و همچنین گوید: )) قیلَ: الْعِلْمُ أکْثَرُ مِنْ أنْ یُحْوَی فَخُذوا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ أحْسَنَهُ

وَ قیلَ: حَلِّ طَبْعَکَ بِالْعُیونِ وَ الْقَفْرِ؛ فَالشَّجَرَةُ لا یَشینُها قِلَّةُ الْحَمْلِ إذا کانَتْ ثَمَرَتُها نافِعَةً. 

وَ قالَ ابْنُ عَبّاسٍ رَضیَ اللَهُ عَنْهُما: الْعِلْمُ کَثیرٌ فَارْعَوْا أحْسَنَهُ؛ أما سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَهِ تَعالَی:

فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبعُونَ أَحْسَنَهُ. 

قالَ الشّاعِرُ:

قالوا: خُذِ الْعَیْنَ مِنْ کُلٍّ فَقُلْتُ لَهُمْ         فی الْعَیْنِ فَضْلٌ وَلَکِنَّ ناظِرَ الْعَیْنِ (( 

«گفته شده است: علم بیش از آنست که آدمی با کمربند فکر و عقل و حیات خود بتواند دورش را احاطه کند و بر آن محیط و مستولی گردد. بنابراین، از هر چیزی بهترش را بگیرید و اختیار نمائید!

و گفته شده است: طبع خودت را به مثابه چشمه‌ها و زمینهای قفر و خشکی قیاس کن، و به برگزیده‌های علم بیارای! (یعنی چشمه‌های آب را بیهوده در زمینهای قفر و خشک روان ساختن، جز تضییع و اتلاف آب نتیجهای ندارد. آن چشمه‌ها را فقط در یک زمین مستعدّ بطور پیدرپی و مداوم جاری ساز تا درختان با ثمر ببار آورد و بر دهد.) زیرا که کمیِ بار درخت موجب عیب و نقصش نمیشود، اگر میوهای را که میآورد نافع باشد.

ابن عبّاس گفت: دائره دانش وسیع است؛ شما مراعات نیکوتر و برترش را بنمائید! آیا گفتار خداوند تعالی را نشنیده‌اید که: ای پیامبر! بشارت ده بندگان مرا، آنانکه گفتار را گوش میدهند امّا از بهترین آن متابعت میکنند.

شاعر گوید:

به من گفتند: از هر علمی آن مقدارِ برگزیده و اختیار شدهاش را بر گیر و فرا گیر! من در پاسخشان گفتم: البتّه در علم برگزیده و سوا شده و انتخاب گردیده فضیلتی است، ولیکن در آن کس که باید در این علوم برگزیده شده نظر کند، فضیلتی برتر و بیشتر است.»

و همچنین گوید: )) قیلَ: ازْدِحامُ الْعِلْمِ فی السَّمْعِ مَضَلَّةٌ لِلْفَهْمِ.

وَ قیلَ: إذا رَأَیْتُمْ رَجُلاً یُریدُ تَعَلُّمَ أنْواعِ الْعُلومِ فداووهُ!

وَ قیلَ: مَنْ رامَ أنْ یَنْتَحِلَ فُنونَ الْعِلْمِ اسْتَخَفَّ بِنَحیزَتِهِ وَ وَقَفَ النّاسَ عَلَی غَمیزَتِهِ؛ قالَ الشّاعِرُ:

تَعَلَّمْتَ حَتَّی مِنْ کِلابٍ عَوآءَها لَعَمْری لَقَدْ أسْرَفْتَ فی طَلَبِ الْعِلْمِ ((


«گفته شده است: ازدحام و هجوم انواع علوم بر گوش، فهم را خراب میکند، و قوّه ادراک و فراگیری را در مسائل فکریّه و عقلیّه کج و تباه مینماید.

و گفته شده است: اگر دیدید مردی را که میخواهد انواع علوم را یاد بگیرد، او را معالجه کنید!

و گفته شده است: کسی که قصدش این باشد که جمیع اقسام علم را فراگیرد، طبیعت و سرشتش را کوچک شمرده است، و مردم را بر ضعف عقل و درایت و کردارش، آگاه ساخته است. 

شاعر گوید:

تو همه را یاد گرفتی و حتّی از سگها عوعویشان را آموختی! سوگند به عمر خودم که در طلب دانش اسراف کرده ای!»

عجیب است که عین این مطلب از اینشتین نقل شده است؛ و معلوم نیست که از جهت توارد خاطر و افکار بوده است، و یا اینشتین از کتاب راغب اخذ کرده است؟!


او میگوید: خواندن زیاد قوّه ابتکار را از عقل پس از سنّ معیّنی سلب میکند. هر کس در خواندن افراط، و بر فکر خود کمتر اعتماد کند، فکرش گرفتار عجز و کسالت میگردد.

ادامه مطلب ...